რა საფრთხეები ახლავს მაღალ კორპუსებს?

მაღალსართულიანი კორპუსები თანამედროვე ურბანული ლანდშაფტის განუყოფელი ნაწილია. ისინი ქალაქებს სიმაღლეს, ხასიათს და ფუნქციურ მრავალფეროვნებას ანიჭებენ. თუმცა, ამ სიმაღლესთან ერთად ჩნდება როგორც ტექნიკური გამოწვევები, ისე ურბანული, სოციალური და უსაფრთხოების თვალსაზრისით მნიშვნელოვანი საფრთხეები. სტატიაში მიმოვიხილავთ, როგორ ჩამოყალიბდა ცათამბჯენის იდეა, რა სტანდარტებით შენდება დღეს მაღალი კორპუსები და რა სარგებელი ან რისკები ახლავს მათ.

მაღალსართულიანი შენობების ისტორია ჯერ კიდევ შუა საუკუნეებში, ევროპის ეკლესიებისა და აზიის პაგოდების მშენებლობით დაიწყო, თუმცა თანამედროვე გაგებით ცათამბჯენები წარმოიშვა XIX საუკუნის ბოლოს, აშშ-ში. პირველი ე.წ. "ცათამბჯენი" იყო Home Insurance Building, 1885 წ. რომელიც მხოლოდ 10 სართულიანი იყო. ახალმა ფოლადის ჩარჩო-კონსტრუქციამ შესაძლებელი გახადა შენობათა  სიმაღლის ზრდა.

მაღალ კორპუსებს განსაკუთრებული კონსტრუქციული მიდგომა სჭირდებათ. ჩვეულებრივ, ისინი აგებულნი არიან ფოლადის ან რკინა-ბეტონის ჩარჩოზე, რომელიც დატვირთვას ატარებს როგორც ვერტიკალურად, ისე ჰორიზონტალურად.

გასათვალისწინებელია:

• ქარისა და სეისმური დატვირთვები – სიმაღლის ზრდასთან ერთად ქარის ზემოქმედება ძლიერდება, რაც კომპენსირდება მასიური ბირთვული სისტემით ან სტაბილიზატორებით (მაგ., tuned mass damper, როგორც ტაიპეი 101-ში);
• ცეცხლგამძლეობა – მაღალ კორპუსებში განსაკუთრებული რეგულაციებია ხანძარსაწინააღმდეგო სექციებზე, ევაკუაციის კიბეებზე და მასალებზე;
• ვენტილაცია და ლიფტური სისტემა – ლიფტების მრავალდონიანი სისტემა (ზონირებული ლიფტები) აუცილებელია სწრაფი გადაადგილებისთვის.

საერთაშორისო სტანდარტებს შორის აღსანიშნავია:

• NFPA (National Fire Protection Association) სტანდარტები ხანძარსაწინააღმდეგოდ;
• IBC (International Building Code) – ზოგადი სტრუქტურული და უსაფრთხოების სტანდარტები;
• LEED ან BREEAM – ეკოლოგიური სტანდარტები ენერგოეფექტურობისთვის.

მაღალ კორპუსებს აქვთ უპირატესობები:

• მიწის რესურსის მაქსიმალური გამოყენება - მაღალ კორპუსებს urban sprawl–ის შემცირება შეუძლიათ – ნაკლები ფართობით მეტი მოსახლეობა თავსდება;
• ინფრასტრუქტურის ოპტიმიზაცია - ერთ წერტილში კონცენტრირებული მოსახლეობა მოითხოვს ნაკლებ გზას, კომუნიკაციასა და საზოგადოებრივ სერვისს;
• პანორამული ხედები და პრესტიჟულობა - მაღალი სართულები ხშირად ითვლება ლუქს კლასის უძრავ ქონებად;
• შერეული ფუნქციები - მაღალსართულიანი შენობები ხშირად აერთიანებს საცხოვრებელს, ოფისებსა და კომერციულ სივრცეებს ერთ არქიტექტურულ კონტექსტში.

ნაკლოვანებები და საფრთხეები:

• სეისმური და სტრუქტურული რისკები - განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია რეგიონებში, სადაც ხშირია მიწისძვრები – როგორც საქართველოა. კონსტრუქციის უკიდურესი სირთულე ზრდის შეცდომის ალბათობას;
• ევაკუაციის სირთულე -  ხანძრის, ტექნიკური ავარიის ან ტერორისტული თავდასხმის დროს, ევაკუაცია მაღალ კორპუსში განსაკუთრებით რთულია. ლიფტები ხშირად გამორთულია, ხოლო კიბეებზე მოძრაობა შეფერხებულია;
• მზის ჩრდილი და ქალაქის მიკროკლიმატი - ცათამბჯენები ხშირად დიდ ჩრდილებს ქმნიან, რაც ზამთარში მზის ნაკლებობას და ჰაერის ცირკულაციის შეფერხებას იწვევს, ასევე იწვევს "ქარის გვირაბის" ეფექტს ქვედა დონეებზე;
• ტექნიკური მოვლა და ხარჯები - ლიფტების, საინჟინრო სისტემებისა და ფასადის მოვლა გაცილებით ძვირია და მუდმივ კონტროლს მოითხოვს.

საქართველოში მაღალსართულიანი მშენებლობა ბოლო წლებში აქტიურად განვითარდა, განსაკუთრებით თბილისში. თუმცა რეგულაციები ხშირად გაუმართავია. არ არსებობს მკაცრად განსაზღვრული ზონები, სადაც ცათამბჯენის მშენებლობაა ნებადართული, ასევე არც გამართული პოლიტიკაა:

• ხანძარსაწინააღმდეგო ზომები ხშირად არ შეესაბამება საერთაშორისო სტანდარტებს;
• ხშირია პრობლემები ლიფტების რაოდენობასა და ევაკუაციის გზებზე;
• მჭიდროდ აშენებული კორპუსები ხშირად ერთმანეთს მზის სინათლეს უფარავენ.

ეს ყველაფერი აჩენს აუცილებლობას, სახელმწიფომ და მუნიციპალურ დონეზე მიიღოს ურბანული გეგმარების მკაცრი პოლიტიკა და კონსტრუქციული სტანდარტები გაამკაცროს.