აბანოთუბანი - თბილისის ისტორიის თბილი აკვანი

თბილისის უძველეს უბნებს შორის აბანოთუბანი განსაკუთრებული მნიშვნელობით გამოირჩევა. ის არ არის მხოლოდ არქიტექტურული მემკვიდრეობა ან ქალაქის ვიზიტორთა საყვარელი ადგილი - აბანოთუბანი თავად თბილისის ისტორიის ფუძეა. სწორედ აქ იწყება ქალაქის ლეგენდა და ისტორია, თბილი წყაროების გარშემო გაჩენილი დასახლებიდან დღევანდელ თბილისამდე.

პირველი წერილობითი ცნობა აბანოების შესახებ თარიღდება VII საუკუნით, ხოლო არაბი გეოგრაფების ჩანაწერებში (მაგ. იბნ ხაუკალი, ალ-მასუდი) თბილისი მოხსენიებულია, როგორც "ქალაქი, რომელსაც ბუნებრივად მოედინება გოგირდოვანი წყლები და აქვს საუცხოო აბანოები".

აბანოთუბნის აბანოები განსაკუთრებულად განვითარდა არაბების ბატონობის პერიოდში (VII–XI სს.), როცა თბილისი მათ მიერ მართული ნახევრადავტონომიური საამიროს ცენტრი გახდა. ამ პერიოდში დაიწყო სტაციონარული შენობების, თაღოვანი აგურის აბანოების აგება, რომელთა ნაწილი შემორჩენილია დღემდე.

აბანოები მხოლოდ ჰიგიენისა და სამკურნალო მიზნებისთვის არ გამოიყენებოდა. ისინი ხშირად იყო სოციალური ცენტრები, სადაც ადამიანები იყრიდნენ თავს, განიხილავდნენ საქმეებს, კითხულობდნენ ან ისვენებდნენ.

ქართველი მემატიანეებისა და მოგზაურების ჩანაწერებში ვხვდებით, რომ აბანოების გავლენა არა მხოლოდ ყოველდღიურ ცხოვრებაზე, არამედ საზოგადოებრივ ურთიერთობებზე და ტრადიციებზე ვრცელდებოდა. XIX საუკუნის დასაწყისში თბილისის აბანოები ევროპელი მოგზაურების შთაბეჭდილებებსაც ტოვებდა. მაგალითად, ფრანგი ჟან შარდენი და გერმანელი იოჰან გიულდენშტედტი აბანოთუბანს თავის ჩანაწერებში დეტალურად აღწერენ.

აბანოების არქიტექტურა ტიპური აღმოსავლურია: აგურისგან აგებული ნახევარსფერული გუმბათები, ქვედა სართულში განლაგებული ორთქმავლური დარბაზები და პატარა ოთახები. აბანოების სტრუქტურა გათვლილია ცხელი წყლების ცირკულაციაზე და თერმულ ეფექტზე.

დღეს შემორჩენილი აბანოებიდან აღსანიშნავია:

• ორბელიანების (ცისფერი) აბანო - ერთ-ერთი ყველაზე თვალსაჩინო დეკორით;
• გულბანას აბანო - უძველესი აგურის გუმბათებით;
• რიყის აბანო - უფრო თანამედროვე რეკონსტრუქციით;
• მირზა შაფის აბანო - სადაც, გადმოცემის თანახმად, პუშკინი იმყოფებოდა.

აბანოთუბანი დღეს არა მხოლოდ ტურისტული ღირშესანიშნაობაა, არამედ ცოცხალი მემკვიდრეობაა, რომელიც ასახავს ქალაქის ურბანულ, კულტურულ და გეოთერმულ ისტორიას. აბანოების ნაწილი კვლავ ფუნქციონირებს და ადგილობრივები აქტიურად იყენებენ, როგორც თერაპიულად, ისე რეკრეაციულად.

გარდა ამისა, აბანოთუბნის მიდამოებში უამრავი არქეოლოგიური ფენა მოიძებნა, მათ შორის უძველესი წყალსადენების ნაშთები, რომაების დროინდელი ტერაკოტული მილებით.