"ნახალოვკა" - რევოლუციური მოძრაობის საყრდენი და ნაძალადევის ისტორიული გზა

თბილისის ერთ-ერთი უნიკალური უბანი — ნაძალადევი — არა მხოლოდ ურბანული განვითარების საინტერესო მაგალითია, არამედ მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა საქართველოს სოციალური და რევოლუციური მოძრაობის ისტორიაში. XIX საუკუნის მეორე ნახევრიდან დღემდე, ნაძალადევის წარსული ასახავს იმ ეპოქის სოციალურ რეალიებს, მუშათა კლასის ბრძოლას და იმ სირთულეებს, რომლებსაც ეჯახებოდა ქალაქის პერიფერია, სადაც სახელმწიფო ვერ და ზოგჯერ არ ახერხებდა წესრიგის და კეთილმოწყობის უზრუნველყოფას.

ნაძალადევის დაბადება – „ნახალოვკა“ ძალით დასახლებული უბანი

ნაძალადევის, იგივე ხალხურად „ნახალოვკად“ წოდებული უბნის ჩამოყალიბება 1870-იანი წლებიდან იწყება. 1872 წელს თბილისსა და ფოთს შორის რკინიგზის ამოქმედებამ ქალაქის სწრაფი ინდუსტრიალიზაცია და პოპულაცია გამოიწვია. რკინიგზის აღმოსავლეთით, სადგურის გაღმა, მუშებმა ხელისუფლების ნებართვის გარეშე დაიწყეს მცირე ზომის სახლების აშენება. არაოფიციალურ და თვითნებურ დასახლებას ოფიციალურმა ხელისუფლებამ სიმბოლურად "ნაძალადევი" უწოდა — სახელი, რომელიც ასახავდა მის ჩამოყალიბების გზას: ძალით, უნებართვოდ, „ნახალნად“ სახლდებოდა ხალხი.

თბილისის მსგავსად, ასეთივე სტიქიური მუშათა დასახლებები — „ნახალოვკები“ — წარმოიშვა რუსეთის იმპერიის სხვა ქალაქებშიც. ეს იყო ურბანული პროცესის თანმდევი მოვლენა, როდესაც სწრაფად ინდუსტრიალიზებული რეგიონები ვერ ასწრებდნენ მშენებლობით სამუშაო ძალის დაკმაყოფილებას და მუშები თვითნებურად იკავებდნენ მიწებს.

მუშათა ცენტრი და რევოლუციის კერა

ნაძალადევი მალევე გადაიქცა თბილისის მუშათა პროლეტარიატის მნიშვნელოვან ცენტრად. XIX საუკუნის მიწურულსა და XX საუკუნის დასაწყისში, რკინიგზის სახელოსნოები იქცა რევოლუციური განწყობების ეპიცენტრად. 1900 წლის ზაფხულში, რევოლუციურად განწყობილმა მუშებმა, მათ შორის აზმაიფარაშვილმა, მის სარდაფში შექმნეს ამიერკავკასიის პირველი არალეგალური სტამბა. აქ იბეჭდებოდა მოწოდებები, პროკლამაციები და სხვა პოლიტიკური შინაარსის მასალა, რომლებიც მუშათა მასებში ვრცელდებოდა.

ნაძალადევის ისტორიის ერთ-ერთი ყველაზე დრამატული ეპიზოდია 1905 წლის დეკემბრის აჯანყება. საყოველთაო გაფიცვის ფონზე, ხელისუფლება დროებით დაემორჩილა აჯანყებულ მუშებს და ნაძალადევი მცირე ხნით „პროლეტარული რესპუბლიკის“ სახეს იღებს. მუშები შეიარაღდნენ, შრომით მოიპოვეს მხარდაჭერა და აჯანყება შეიარაღებული წინააღმდეგობის ფორმას იღებს. თუმცა, ეს ფაზა მტკივნეულად დასრულდა — 17 დეკემბერს მეფის მთავრობამ მოახდინა შეიარაღებული ჩარევა. 1000-მდე ჯარისკაცი, არტილერია, ტყვიამფრქვევები და ცხენოსანი ნაწილები გამოიყვანეს ნაძალადევის დასამორჩილებლად. აჯანყებულთა მცირე ჯგუფი, სულ 500 კაცი, მათგან მხოლოდ 200 შეიარაღებული, ვერ გაუძლო ასეთ მასობრივ იერიშს. ბრძოლას 9 მუშა შეეწირა — ისინი, როგორც „სახალხო მილიციელები“, დაკრძალეს კუკიაზე, საძმო საფლავში. დღეს არსებული 9 ძმის ქუჩა სწორედ ამ მოვლენას უკავშირდება და არა ხერხეულიძეების ეპოსს, როგორც ხშირად ფიქრობენ.

ცნობილი რევოლუციონერები და სტალინის როლი

ნაძალადევში იწყებს რევოლუციურ საქმიანობას იოსებ ჯუღაშვილი (სტალინი). აქ მოქმედებენ ცნობილი რევოლუციონერები: მიხეილ კალინინი, ბუდუ ბოჭორიძე, ზაქრო ჩოდრიშვილი, გიორგი თელია, ვარლამ სტურუა, პავლე მონტინი და სხვები. რკინიგზის სახელოსნოებში გარკვეული პერიოდი მუშაობდა და ცხოვრობდა ალექსეი პეშკოვი — მწერალი მაქსიმ გორკი. სწორედ თბილისში იბეჭდება მისი პირველი მოთხრობა „მაკარ ჩუდრა“, გაზეთ „კავკაზში“.

საბჭოთა ეპოქის ცვლილებები

1921 წელს, საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების შემდეგ, ნაძალადევს ვლადიმირ ლენინის სახელი ეწოდა. საბჭოთა მმართველობის პერიოდში უბანი ფართოვდება, იწყება მისი ინფრასტრუქტურული განვითარება და მოსახლეობის ზრდა. 1950-იან წლებში დაუსახლებელი ტერიტორიების ათვისება ინტენსიურად გრძელდება — შენდება საცხოვრებელი კორპუსები, იზრდება შენობების სართულიანობა, იქმნება ახალი უბნები: ავჭალა, თემქა (ადრე ხევძმარი), სან-ზონა.

ნაძალადევის რაიონის ცენტრალურ ქუჩას — რომელსაც საბჭოთა პერიოდში „ოქტომბრის ქუჩა“ ერქვა — ამჟამად ცოტნე დადიანის სახელი ჰქვია. ამ ქუჩაზე 1966 წლის 11 იანვარს გაიხსნა თბილისის მეტროპოლიტენის პირველი ხაზის მეტროსადგური „ოქტომბერი“ (ამჟამად „ნაძალადევი“). აქვე, ფუნქციონირებდა პლეხანოვის სახელობის კლუბი — დღესდღეობით თბილისის არტ-ჰოლი, რომლის შესასვლელთან ლენინის ქანდაკება იდგა.

ეკლესია, რომელიც აბანოდ იქცა

ნაძალადევის ტერიტორიაზე მდებარე უძველესი ეკლესია — ივერიის ღვთისმშობლის სახელობის ტაძარი — VI საუკუნეშია აშენებული. ამ ტერიტორიაზე ძველად სასაფლაო ყოფილა. არაბების ბატონობის პერიოდში ეკლესია განადგურდა, მაგრამ რუსეთის მმართველობის ხანაში ხელახლა აღადგინეს. გასაბჭოების შემდეგ, 1931 წელს, ბოლშევიკებმა ტაძარი აბანოდ გადააკეთეს, მოგვიანებით კი იქ ქიმწმენდის საამქროც მოეწყო. მხოლოდ 1990-იან წლებში დაბრუნდა ტერიტორია საქართველოს საპატრიარქოს და აშენდა ახალი ტაძარი.

დღევანდელი ნაძალადევი — ისტორიული მემკვიდრეობით გაჯერებული, დინამიურად განვითარებადი ურბანული სივრცეა, რომელიც თანაბრად იზიდავს როგორც ადგილობრივ მოსახლეობას, ასევე ინვესტორებს. მისი სტრატეგიული მდებარეობა, ურბანული ქსელის ხელმისაწვდომობა და ურბანული რენოვაციის მზარდი ტენდენციები უბანს მნიშვნელოვნად აძლიერებს თბილისის ურბანულ რუკაზე.

ინფრასტრუქტურა:

ნაძალადევში წარმოდგენილია შერეული ტიპის ინფრასტრუქტურა — საბჭოთა და თანამედროვე არქიტექტურის ნაზავი. რაიონს გადის რამდენიმე მნიშვნელოვანი სატრანსპორტო კორიდორი, მათ შორის ცოტნე დადიანის გამზირი, რომელიც დაკავშირებულია თბილისის ცენტრალურ უბნებთან. მოქმედებს მეტროსადგური "ნაძალადევი", რაც მნიშვნელოვნად ამცირებს ტრანსპორტით გადაადგილების დროს.

უბანში მრავლადაა სკოლები, საბავშვო ბაღები, სუპერმარკეტები, ადგილობრივი ბაზრები, კლინიკები და საზოგადოებრივი სერვისების ცენტრები. ბოლო წლებში აქტიურად მიმდინარეობს გამწვანების და დასასვენებელი ზონების განახლება — მათ შორის აღსანიშნავია კიკვიძის პარკის ახლოს მდებარე მწვანე სივრცეები. აგრეთვე, არაერთი პროექტი ხორციელდება წყალმომარაგების, კანალიზაციისა და გზების რეაბილიტაციის კუთხით.

საცხოვრებელი ფონდი:

ნაძალადევის რაიონში წარმოდგენილია როგორც ძველი, ინდივიდუალური მშენებლობის საცხოვრებელი სახლები, ისე მრავალბინიანი, თანამედროვე კორპუსები. აქტიურად მიმდინარეობს ძველი სახლების დემონტაჟი და ახალი საცხოვრებელი კომპლექსების მშენებლობა, რაც უბანს ახალი ურბანული იერსახეს სძენს. ამავდროულად, შემორჩენილია XIX–XX საუკუნეების საინტერესო არქიტექტურული ნიმუშები, რომლებიც ისტორიულ ღირებულებას მატებს უბანს.

საინვესტიციო პოტენციალი:

ნაძალადევს აქვს მნიშვნელოვანი საინვესტიციო პოტენციალი როგორც საცხოვრებელი, ისე კომერციული კუთხით. მისი უშუალო სიახლოვე ქალაქის ცენტრთან, საზოგადოებრივი ტრანსპორტის განვითარებული ქსელი, მიწის შედარებით დაბალი ფასები და ფართობების ხელმისაწვდომობა მას საინვესტიციოდ მიმზიდველს ხდის.

ინვესტორებისთვის საინტერესოა შემდეგი მიმართულებები:

• საცხოვრებელი კომპლექსების განვითარება: დაბალანსებული მოთხოვნა და მიწოდება, ზრდადი მოსახლეობა და ახალგაზრდული პროფილი ხელს უწყობს უძრავი ქონების გაყიდვებს და გაქირავებას.
• კომერციული სივრცეების მოწყობა: მცირე და საშუალო ბიზნესისთვის აქტიურად იჯარით გაცემული ფართები სასურსათო მაღაზიებისთვის, სილამაზის სალონებისთვის, კაფეებისა და ოფისებისთვის.
• მრავალფუნქციური კომპლექსები: საცხოვრებელი, სარეკრეაციო და კომერციული სივრცეების გაერთიანება თანამედროვე ურბანული განვითარების პრინციპებზე.
• ისტორიული შენობების რეაბილიტაცია და ტურისტული ფუნქციის მინიჭება: ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი შეიძლება გახდეს კულტურული ტურიზმის განვითარებისთვის.

ნაძალადევი — ერთდროულად ისტორიული და მომავალზე ორიენტირებული უბანია. მისი ტრანსფორმაცია გასული საუკუნის მუშათა დასახლებიდან თანამედროვედ განვითარებულ ურბანულ ზონად მტკიცედ აჩვენებს, რომ უბანი მზად არის ახალი სოციალური, ეკონომიკური და კულტურული გამოწვევებისთვის. ინვესტორებისთვის ეს ტერიტორია განიხილება როგორც თბილისში ერთ-ერთი იმ მცირედ ბირთვად, სადაც ჯერ კიდევ შესაძლებელია ქალაქის ცენტრთან ახლოს მსხვილი პროექტების განხორციელება შედარებით ხელმისაწვდომ ფასად.