ევროპული სტილისა და აღმოსავლური დეკორის შერწყმა - ოპერის შენობის ისტორია

თბილისის ოპერისა და ბალეტის თეატრი — ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული და ღირსშესანიშნავი შენობა საქართველოს არქიტექტურულ ლანდშაფტში — მრავალი ისტორიული ეპოქის ცოცხალი მოწმობაა. ის არა მხოლოდ მაღალი ხელოვნების ცენტრი, არამედ კულტურული მეხსიერების შენახვის სიმბოლოცაა.

პირველი ოპერის თეატრი თბილისში

თბილისის პირველი ოპერის თეატრის მშენებლობა 1847 წლის 15 აპრილს დაიწყო, იმდროინდელი კავკასიის მმართველის მიხეილ ვორონცოვის ინიციატივით. თეატრი იტალიელმა არქიტექტორმა ჯოვანი სკუდიერმა დააპროექტა და ოთხი წლის განმავლობაში შენდებოდა. ინტერიერი რუსმა მხატვარმა გრიგოლ გაგარინმა მავრიტანულ სტილში მოაწყო. შენობა მდებარეობდა ერევნის მოედანზე — დღევანდელ თავისუფლების მოედანზე, თბილისის მერიის მიმდებარედ.

მშენებლობა საინტერესო ფინანსური მოდელით განხორციელდა: მეფის ხაზინა პროექტს არ აფინანსებდა, ამიტომ ვაჭარ თამამშევს შეთავაზეს, რომ თეატრთან ერთად შენობის ნაწილი სავაჭრო ობიექტებისთვის გამოეყენებინა. თეატრი ქალაქის საკუთრებაში გადავიდა, ხოლო მაღაზიები თამამშევს დარჩა.

იტალიური რენესანსის სტილში აგებული შენობა მალევე გახდა მოედნის დომინანტი და კულტურული ცენტრი. თეატრი 800 მაყურებელზე იყო გათვლილი და არქიტექტურული იერით არაფრით ჩამოუვარდებოდა ევროპის ოპერებს. 1851 წლის 12 აპრილს ოპერის თეატრი გრანდიოზული მეჯლისით გაიხსნა. იმავე წელს ფრანგულმა ჟურნალმა „ილუსტრასიონმა“ მისი ინტერიერის ორი სურათი და სტატია გამოაქვეყნა, რომელშიც თბილისური ოპერა ევროპული ელეგანტურობის სანიმუშო ნაგებობად იყო მოხსენიებული.

სამწუხაროდ, 1874 წლის 11 ოქტომბერს შენობაში გაჩენილმა ხანძარმა ყველაფერი გაანადგურა — დეკორაციები, კოსტიუმები, სანოტო ბიბლიოთეკა და თვითონ თეატრიც თითქმის სრულად დაინგრა. მხოლოდ ზედა ნაწილი გადარჩა, სადაც ქარვასლა განთავსდა.

ახალი ოპერის თეატრის მშენებლობა 1896 წლის 3 ნოემბერს დასრულდა. არქიტექტორმა ვიქტორ შრეტერმა ახალი შენობა რუსთაველის გამზირზე (მაშინდელ გოლოვინის პროსპექტზე) ე.წ. "სახაზინო თეატრის" სახელით დააპროექტა. ის 1200 მაყურებელზე იყო გათვლილი და გეგმით ცნობილი გერმანელი კომპოზიტორის, რიჰარდ ვაგნერის ბაიროითის თეატრის მიხედვით შეიქმნა.

ახალი შენობის არქიტექტურა საოცარი ნაზავია ევროპული ტექნიკური მიდგომებისა და აღმოსავლური დეკორატიული ელემენტების. მის ფასადსა და ინტერიერში ერთმანეთს ერწყმის ისლამური არქიტექტურისთვის დამახასიათებელი დეტალები: მუქი და ღია ფერის ჰორიზონტალური ზოლები, შეისრული თაღები, სტალაქტიტური ორნამენტები, აჟურული სარკმლები, დეკორატიული კოშკურები და დახვეწილი მოჩუქურთმება.

თეატრის ინტერიერს ამშვენებს ფსევდო-მავრიტანული მოხატულობა, ელეგანტური სვეტები და რკინის დახვეწილი კონსტრუქციები. თეატრი უმასპინძლებს 1065 მაყურებელს, აქვს ოთხი მოძრავი ბაქნიანი სცენა, თანამედროვე სარეპეტიციო დარბაზები და ასაწევი საორკესტრო ორმო, რაც სიმფონიური კონცერტების გამართვის შესაძლებლობას იძლევა.

დამწვარი ოპერის შენობა

1973 წელს თეატრში კვლავ გაჩნდა ხანძარი, რომელმაც ინტერიერს მნიშვნელოვანი ზიანი მიაყენა. არქიტექტორებმა მეძმარიაშვილმა და ჩაჩანიძემ საფუძვლიანად გადაქმნეს შენობა. შენარჩუნდა წინა ფასადის პირვანდელი იერი და აღმოსავლური სტილი, თუმცა განახლდა გვერდითი ფასადები, დაემატა სართულები და შეიცვალა მაყურებელთა დარბაზის იერსახე. სცენის ნაწილიც მნიშვნელოვნად გაფართოვდა.

2010 წელს დაიწყო თეატრის სრული რეაბილიტაცია — განხორციელდა ძირითადი შენობის, ფლიგელებისა და გარე ტერიტორიის მასშტაბური რემონტი. აღიჭურვა თანამედროვე ტექნოლოგიებით: კომპიუტერიზებული სცენური მართვის სისტემით, ახალი კომუნიკაციებით და დამატებითი სივრცეებით. განახლებული თეატრი 2015 წელს დიდი ზეიმით გაიხსნა.

თბილისის ოპერის სცენაზე პირველი ქართული ოპერა — რევაზ გოგნიაშვილის „ქრისტინე“ — 1918 წლის 17 ივნისს შესრულდა. თუმცა კლასიკურ ქართულ საოპერო ჟანრს საფუძველი ჩაუყარეს შემდეგმა დადგმებმა:

• დიმიტრი არაყიშვილი — „თქმულება შოთა რუსთაველზე“ (1919, 5 თებერვალი);
• ზაქარია ფალიაშვილი — „აბესალომ და ეთერი“ (1919, 21 თებერვალი);
• ვიქტორ დოლიძე — „ქეთო და კოტე“ (1919, 11 დეკემბერი).

პირველი ქართული ოპერის ფუძემდებლად ითვლება მელიტონ ბალანჩივაძე, რომლის ნაწარმოები „თამარ ცბიერი“ პირველად პეტერბურგში, 1897 წელს შესრულდა ფრაგმენტულად, ხოლო სრულად თბილისის სცენაზე 1925-26 წლების სეზონში დაიდგა.

თბილისის ოპერისა და ბალეტის თეატრი არა მხოლოდ მაღალმხატვრული ღირებულების მქონე არქიტექტურული ნაგებობაა, არამედ კულტურული მემკვიდრეობის მნიშვნელოვანი ცენტრი. მისი მრავალშრიანი ისტორია — ევროპული სტილისა და აღმოსავლური დეკორის შერწყმა.