დევნილთა ცხოვრება თბილისში: გაურკვევლობის წლები და გზები პრობლემის გადასაჭრელად

თბილისი ათწლეულებია ათასობით დევნილისთვის თავშესაფარი ქალაქია. საქართველოს ორ უმძიმეს კონფლიქტს - აფხაზეთისა და ცხინვალის შეიარაღებულ დაპირისპირებებს - 1990-იანი წლებიდან მოყოლებული თან სდევს იძულებით გადაადგილებული პირების მძიმე ისტორია, რომელთაც საკუთარი სახლი, სოფელი და ყოველდღიურობა ძალადობრივად და სწრაფად დაკარგეს.

დღეს ეს ადამიანები ქალაქის ჩრდილში ცხოვრობენ - ზოგჯერ ძველ, მიტოვებულ შენობებში, ზოგჯერ ძველ ბინებში, ხშირად კი - ჯერ კიდევ მოლოდინის რეჟიმში.

დევნილთა პირველი დიდი ტალღა 1992-93 წლების აფხაზეთის ომის დროს წარმოიშვა. დაახლოებით 250,000-მდე ადამიანი იძულებული გახდა დაეტოვებინა აფხაზეთი. მოგვიანებით, 2008 წლის აგვისტოს ომის შემდეგ, მიმატა ახალმა დევნილთა ტალღამ - ძირითადად ცხინვალის რეგიონიდან.

დღეს საქართველოში რეგისტრირებულია დაახლოებით 282,000 იძულებით გადაადგილებული პირი, მათგან ათიათასობით ცხოვრობს თბილისში.

დევნილთა უმრავლესობამ თავშესაფარი დროებით (ხშირად—გადაუდებლად) მოიძია სხვადასხვა სახელმწიფო შენობებში:

• ძველი სტუდენტური საცხოვრებლები
• საბავშვო ბაღები;
• დაუსრულებელი კორპუსები;
• მიტოვებული შენობები, რომელთა ფუნქცია ათწლეულებია დაკარგულია.

ამ შენობების უმეტესობა სავალალო მდგომარეობაშია:

• დეფორმირებული კედლები და ნესტი;
• საერთო სველი წერტილები;
• არაადეკვატური გათბობა და სავენტილაციო სისტემა;
• ხანდახან - ელექტროენერგიის ან წყლის პრობლემები.

ბოლო წლებში, ხელისუფლებამ დაიწყო ახალი კორპუსების აშენება ან არსებული ბინების შეძენა დევნილებისთვის, მაგრამ საცხოვრებელი სივრცეების განაწილება კვლავ ნელა და არასისტემურად მიმდინარეობს. ბევრ დევნილს ჯერაც არ მიუღია მუდმივი საცხოვრებელი ბინა.

დევნილთა სოციალური დახმარება კრიტიკულად მცირეა:

• სახელმწიფოსგან დევნილები იღებენ 45 ლარს თვეში თითო ოჯახზე, დამატებით თითოეულ წევრზე ემატება დაახლოებით 15 ლარი;
• საარსებო მინიმუმთან და ინფლაციასთან შედარებით, ეს თანხა მნიშვნელოვნად მცირეა;
• ნაწილი დევნილებისა, ასევე სარგებლობს ჯანმრთელობის პროგრამებითა და ბინათმესაკუთრეობის დარეგისტრირების პროცესით.

საქართველოს ხელისუფლებამ ბოლო წლებში გააქტიურა დევნილთა ინტეგრაციის და საცხოვრებელი უზრუნველყოფის პროგრამები, თუმცა პროცესი არაერთ გამოწვევას აწყდება:

• ბინების გადაცემის პროცესში ხშირია ბიუროკრატიული შეფერხებები;
• არ არსებობს ერთიანი სივრცითი პოლიტიკა დევნილთა დასახლებებთან მიმართებით;
• შენობები, სადაც დევნილები ცხოვრობენ, ხშირად არ ითვლება საკუთრებად;
• საზოგადოებაში კვლავ არსებობს სტიგმა დევნილთა მიმართ, განსაკუთრებით როცა ისინი სოციალური მხარდაჭერის ბენეფიციარებად აღიქმებიან.

სხვადასხვა ქვეყანაში დევნილთა ინტეგრაციის პოლიტიკა მეტწილად ორიენტირებულია:

• შესაფერისი საცხოვრებელი ფართის სწრაფად გამოყოფაზე;
• სოციალურ და ფსიქოლოგიურ მხარდაჭერაზე;
• რეგულარულ გადამზადებაზე და დასაქმების პროგრამებზე;
• ინტეგრაციის ხელშეწყობაზე ადგილობრივ საზოგადოებაში.

მაგალითად:

• გერმანიაში დევნილებს თავიდანვე ეძლევათ ღირსეული თავშესაფარი და ენის კურსი;
• შვედეთში განსაკუთრებული აქცენტი კეთდება ფსიქოლოგიურ რეაბილიტაციაზე;
• პორტუგალიაში დევნილებს აფინანსებენ პროფესიულ ტრენინგებს და აძლევენ პრიორიტეტს სოციალურ საცხოვრისში.

საქართველოში ეს კომპონენტები ნაკლებად განვითარებულია და ფოკუსი ძირითადად ტექნიკურ გადანაწილებასა და მინიმალურ ფინანსურ დახმარებაზეა.

დევნილთა პრობლემა მხოლოდ 90-იანი წლების ტრაგიკული მემკვიდრეობა აღარ არის - ეს უკვე დღევანდელი გამოწვევაა, რომელიც ყოველდღიურად ათასობით ადამიანს აშორებს უსაფრთხოებასა და ღირსეულ ცხოვრებას. თბილისი, რომელიც მათთვის თავშესაფრად იქცა, ჯერაც ვერ გახდა მათთვის ნამდვილი სახლი.

პრობლემის გადაჭრა მოითხოვს არა მხოლოდ ბინის გადაცემას, არამედ ადამიანური ყურადღების, თანასწორი შესაძლებლობებისა და რეალური ინტეგრაციის უზრუნველყოფას - როგორც ეს ევროპის განვითარებულ ქვეყნებში ხორციელდება.